بررسی آموزه های دینی و اخلاقی در کتاب جوامع الحکایات و لوامع الرّوایات سدید الدّین محمد عوفی wo
بررسی آموزه های دینی و اخلاقی در کتاب جوامع الحکایات و لوامع الرّوایات سدید الدّین محمد عوفی wordفهرست مطالب عنوان صفحه n چكيده............ 1 n مقدّمه............ 2 n فصل اوّل: کلّیّات تحقیق............................... 4 1-1. بيان مسأله..................................... 5 الف) تشريح ابعاد مسأله........................... 5 ب) پرسش اصلي..................................... 5 ج) پرسش‌هاي ويژه.................................. 5 1-2. اهداف تحقيق.................................... 5 الف) هدف کلّي..................................... 5 ب) اهداف فرعي.................................... 6 ج) هدف کاربردي................................... 6 1-3. فرضيّه‌ها........................................ 6 1-4. پيشينه‌ي تحقيق.................................. 6 1-5. اهمّيّت و جنبه‌ي نوآوري تحقيق..................... 7 1-6. روش کار........................................ 7 الف) نوع روش تحقيق............................... 7 ب) شيوه‌هاي جمع‌آوري و توصيف و تحقيق............... 7 1-7. محدوديّت‌ها...................................... 7 n فصل دوم: شرح احوال و آثار و افکار عوفی............. 8 2-1. نام و لقب عوفي................................. 9 2-2. مسافرت‌هاي عوفي................................ 10 2-3. اخلاق عوفي..................................... 10 2-4.آثار عوفي...................................... 11 2-4-1. لباب‌الالباب................................ 11 2-4-2. ترجمه‌ی فرج بعد الشّدة...................... 12 2-5. جوامع‌الحکايات شاهکار ادبي عوفي................ 12 2-6. منابع جوامع‌الحکايات........................... 13 2-7. سبک انشای جوامع‌الحکايات....................... 16 2-8. نفوذ و تأثير جوامع‌الحکايات در آثار ديگران..... 18 2-9. نسخه‌هاي کتاب.................................. 19 n فصل سوم: چکیده و بازنویسی حکایت‌های مربوط به فضایل اخلاقی21 اشاره............................................. 22 3-1. فضايل اخلاقي................................... 22 3-1-1. توحيد..................................... 22 حکایت اوّل: ستايش خدا و پيغمبر.................. 22 حکایت دوم: مناظره‌ی ابراهيم و نمرود............. 23 حکایت سوم: خداشناسي ذوالنّون.................... 23 حکایت چهارم: حکمت آفرينش مگس................... 24 حکایت پنجم: غرور بخت‌آزماي...................... 24 حکایت ششم: اجابت دعاي جنيد..................... 25 حکایت هفتم: کشتي‌شکستگان........................ 25 حکایت هشتم: فايده‌ی نيش عقرب.................... 26 حکایت نهم: حضرت سليمان و مرد اجل‌رسيده.......... 27 حکایت دهم: داستان شدّاد......................... 27 حکایت یازدهم: پيش‌بيني زاهد..................... 28 حکایت دوازدهم: سرّي از اسرار قضا................ 28 3-1-2. نبوّت...................................... 29 حکایت اوّل: پيشگويي سيف ذي‌يزن................... 29 حکایت دوم: خواب ديدن حضرت خديجه (س)............ 30 حکایت سوم: داوري و تدبير محمّد (ص).............. 31 حکایت چهارم: عقد و پيمان برادري حضرت محمّد (ص) و علي (ع) 32 حکایت پنجم: پيغمبر (ص) و کودک بيمار............ 32 حکایت ششم: سفر حضرت محمّد (ص) به شام............ 33 حکایت هفتم: برکت دست پيغمبر (ص)................ 33 حکایت هشتم: صحيفه‌اي از غيب..................... 34 3-1-3. توکل...................................... 35 حکایت اوّل: آرزوي پالوده‌ی گرم................... 35 حکایت دوم: شقيق بلخي و سگ شکاري................ 36 حکایت سوم: گواهي مرغان......................... 36 حکایت چهارم: اندرز گنجشک....................... 37 3-1-4. کياست و زيرکي............................. 38 حکایت اوّل: انوشيروان و فتح انطاکيه............. 38 حکایت دوم: سزاي بد............................. 38 حکایت سوم: کياست پسر مأمون..................... 39 حکایت چهارم: هوشمندي ملک‌محمّد................... 39 حکایت پنجم: توجيه امام محمّدحسن شيباني.......... 40 حکایت ششم: ذوالنّون مصري و کنيزک................ 40 حکایت هفتم: کسري و خوانسالار.................... 41 حکایت هشتم: خواب دراز.......................... 41 حکایت نهم: ديوانه‌ی خردمند...................... 41 حکایت دهم: کياست زن بَزّاز....................... 42 حکایت یازدهم: کياست باغبان..................... 43 حکایت دوازدهم: سيماب و زر...................... 43 حکایت سیزدهم: زن دانا و کاردان................. 44 حکایت چهاردهم: اقرار به کفر.................... 45 حکایت پانزدهم: درشتي و نرمي.................... 45 3-1-5. وفاي به عهد............................... 45 حکایت اوّل: عبدالله‌بن‌عبدالمطلّب و شتران قرباني...... 45 حکایت دوم: نتيجه‌ی وفاداري و نمک‌شناسي........... 46 حکایت سوم: حق‌شناسي امير بلخ.................... 47 حکایت چهارم: حسن عهد ابوالعبّاس اسفرايني........ 49 حکایت پنجم: درست پيماني........................ 50 حکایت ششم: مرد مسخره و وزير.................... 50 حکایت هفتم: دوست خوب........................... 50 حکایت هشتم: پاداش و پيش‌بيني يحيي برمکي......... 52 حکایت نهم: ثمامه و فضل‌بن‌سهل.................... 53 3-1-6. مال حلال................................... 54 حکایت اوّل: روي تازه و نان خشک.................. 54 3-1-7. زهد و ورع................................. 54 حکایت اوّل: سبکباري سلمان فارسي................. 54 حکایت دوم: وصيّت عمربن‌عبدالعزيز................. 55 حکایت سوم: تحمّل و طاقت يعقوب ليث............... 55 حکایت چهارم: دل کندن از نعمت دنيا.............. 56 3-1-8. عفو و گذشت................................ 56 حکایت اوّل: جوانمردي و گذشت..................... 56 حکایت دوم: پشيماني انوشيروان................... 57 حکایت سوم: گذشت و بخشش امام حسن (ع)............ 58 حکایت چهارم: پادشاه و گناهکار.................. 58 حکایت پنجم: بازرگان حق‌ناشناس................... 59 حکایت ششم: ايثار............................... 60 حکایت هفتم: ايثار تشنگان....................... 60 حکایت هشتم: فداکاري و ايثار.................... 60 3-1-9. رازداري و امانتداري....................... 61 حکایت اوّل: نتيجه‌ی فاش کردن راز................. 61 حکایت دوم: رازداري............................. 61 حکایت سوم: طرّار امين........................... 61 حکایت چهارم: عادت روزگار....................... 62 حکایت پنجم: رسيدن حق به صاحب حق................ 63 حکایت ششم: امان خدا............................ 64 حکایت هفتم: برکت امانتداري..................... 65 حکایت هشتم: امانتدار تنگدست.................... 65 3-1-10. ادب...................................... 66 حکایت اوّل: تقسيم عادلانه........................ 66 حکایت دوم: نتيجه‌ی دانش‌اندوزي................... 67 حکایت سوم: نوش و نيش........................... 68 حکایت چهارم: غلام و ابراهيم ادهم................ 68 حکایت پنجم: ارزش علم........................... 68 حکایت ششم: ابراهيم ادهم و توانگر بي‌ادب......... 69 حکایت هفتم: نگاهداشت ادب در گفتار.............. 69 حکایت هشتم: امين و مأمون....................... 70 3-1-11. تواضع و فروتني........................... 70 حکایت اوّل: اعتراف مأمون........................ 70 حکایت دوم: فروتني هارون‌الرّشيد.................. 71 حکایت سوم: سايه و آفتاب........................ 71 حکایت چهارم: فضل تقدّم.......................... 72 حکایت پنجم: نيکوکاري معتصم..................... 72 حکایت ششم: تواضع عمربن‌العزيز................... 72 حکایت هفتم: فروتني سلمان فارسي................. 73 3-1-12. مکارم اخلاق............................... 73 حکایت اوّل: ايجاز پسنديده....................... 73 حکایت دوم: عيّار دانش بديع همداني............... 74 حکایت سوم: بديهه‌گويي فرّخي...................... 74 حکایت چهارم: زن بخشنده......................... 75 حکایت پنجم: يحيي برمکي و نامه‌ی جعلي............ 75 حکایت ششم: تنگدلي پيغمبر (ص)................... 76 حکایت هفتم: حاتم طايي و برادر او............... 77 3-1-13. دادگري و عدالت........................... 77 حکایت اوّل: دادگري پادشاه چين................... 77 حکایت دوم: سلطان‌محمود و مرد دادخواه............ 78 حکایت سوم: بانگ نماز بي‌وقت..................... 79 حکایت چهارم: بهاي جواني........................ 80 حکایت پنجم: انصاف امير ساماني.................. 81 حکایت ششم: حقّ خدمت............................. 82 حکایت هفتم: دسته‌گلي از باغ ديگران.............. 82 حکایت هشتم: جواب روستايي....................... 83 حکایت نهم: مهمان و طفيلي....................... 83 حکایت دهم: پيغام امام محمّد نصر................. 84 حکایت يازدهم: داستان زره حضرت علي (ع).......... 84 حکایت دوازدهم: نيکنامي و بدنامي................ 85 3-1-14. کرم و بخشندگي............................ 85 حکایت اوّل: غبطه خوردن براي بخشش................ 85 حکایت دوم: بخيلي و بخشندگي..................... 86 حکایت سوم: عطيّه‌ی خدا........................... 86 حکایت چهارم: رعايت حقّ خدمت..................... 87 حکایت پنجم: خوانسالار و متوّکل................... 88 حکایت ششم: عضدالدّوله و کاتب پريشان روزگار...... 88 حکایت هفتم: جوان عاشق و کنيزک.................. 89 3-1-15. حسن نيّت.................................. 90 حکایت اوّل: نيّت خير............................. 90 حکایت دوم: سپري از نان......................... 90 3-1-16. حزم و دورانديشي.......................... 91 حکایت اوّل: دورانديشي نديم خليفه................ 91 حکایت دوم: يحيي برمکي و مرد جوياي کار.......... 92 حکایت سوم: مرد شترسوار و مار و روباه........... 92 حکایت چهارم: طاهر ذواليمينين و فتح بغداد....... 93 حکایت پنجم: شمشير و قلم........................ 94 حکایت ششم: زهر در دامن فراغت................... 94 حکایت هفتم: خسروپرويز و پيشگويي راهب........... 95 حکایت هشتم: عطاي اندک و جفاي بسيار............. 96 حکایت نهم: دشمن را خوار و خرد نبايد شمرد....... 96 حکایت دهم: آميخته آب و خاک..................... 97 حکایت يازدهم: آزمايش کودک از راه آواز.......... 97 حکایت دوازدهم: رموز معاشرت..................... 97 حکایت سيزدهم: پيرايه‌ي خاموشي................... 98 3-1-17. درايت و تدبير............................ 99 حکایت اوّل: گرانفروشي قصّابان و تدبير خان سمرقند. 99 حکایت دوم: اسارت ملکشاه و تدبير نظام‌الملک..... 100 حکایت سوم: نظام‌الملک و مرد نابينا............. 101 حکایت چهارم: بزرگمهر و نامه‌ی پادشاه روم....... 102 حکایت پنجم: جواب لطيف......................... 102 حکایت ششم: معالجه با تازيانه.................. 104 حکایت هفتم: راهنمايي شاگرد استاد را........... 104 حکایت هشتم: حسن تدبير......................... 105 حکایت نهم: اختلاف خريدار و فروشنده............. 105 حکایت دهم: هوشياري سبکتگين.................... 106 حکایت يازدهم: هوشياري منصور، خليفه‌ی عبّاسي..... 106 حکایت دوازدهم: سيب زهرآلود و دزدان............ 107 حکایت سيزدهم: دو شمشير در يک نيام............. 108 3-1-18. مشورت کردن.............................. 108 حکایت اوّل: حضرت سليمان (ع) و خارپشت........... 108 حکایت دوم: تأثير رأي روشن..................... 109 حکایت سوم: رأي پسنديده........................ 109 حکایت چهارم: سه دعاي مستجاب................... 110 حکایت پنجم: زن بدنهاد......................... 110 حکایت ششم: فايده‌ی مشورت....................... 111 3-1-19. ارزش علم و خرد.......................... 112 حکایت اوّل: ثمره‌ی خردمندي و دانايي............. 112 حکایت دوم: سخنان اسرارآميز.................... 113 حکایت سوم: پايداري در کسب علم................. 114 حکایت چهارم: زاهد بني‌اسرائيل.................. 115 حکایت پنجم: خريداري سخنان حکمت‌آميز............ 115 3-1-20. در فضيلت ضيافت.......................... 117 حکایت اوّل: حضرت ابراهيم و پير‍ِ بت‌پرست.......... 117 حکایت دوم: مهماندوستي حضرت علي (ع)............ 117 حکایت سوم: مهماني با مغز استخوان.............. 118 حکایت چهارم: مهدي خليفه و اعرابي.............. 118 حکایت پنجم: حقّ نان و نمک...................... 119 حکایت ششم: ملکشاه و روستايي................... 120 حکایت هفتم: مهماني کريمان..................... 120 حکایت هشتم: آيين مهمانداري.................... 121 حکایت نهم: مهمان‌نوازي زن باديه‌نشين............ 121 حکایت دهم: کريم‌تر از حاتم طايي................ 122 حکایت يازدهم: تيزهوشي دخترک ميزبان............ 122 حکایت دوازدهم: عادت ملک کرمان................. 123 3-1-21. شجاعت................................... 123 حکایت اوّل: مبارزه‌ی حضرت علي (ع) با عمروبن‌عبدود123 حکایت دوم: بهرام گور.......................... 124 حکایت سوم: دستي از غيب........................ 124 حکایت چهارم: جوان دلير و عيّاران............... 125 3-1-22. صبر و بردباري........................... 126 حکایت اوّل: حلم پيامبر اکرم (ص)................ 126 حکایت دوم: ستايش در برابر نکوهش............... 127 حکایت سوم: سبب گريه‌ی مرد حکيم................. 128 حکایت چهارم: حلم مأمون........................ 128 حکایت پنجم: شجاعت و حاضرجوابي................. 129 حکایت ششم: حکمت تندرستي بزرگمهر............... 130 حکایت هفتم: ثمره‌ی صبر و تأمّل و زيان عجله...... 130 حکایت هشتم: انوشيروان و پير خارکش............. 132 3-1-23. علو همّت................................. 133 حکایت اوّل: همّت بلند........................... 133 حکایت دوم: دست پيمان يعقوب ليث................ 133 حکایت سوم: اطلس و گليم........................ 133 حکایت چهارم: درويش و مرد پست‌همّت............... 134 3-1-24. رحم و شفقت.............................. 135 حکایت اوّل: ترحّم بر حيوانات.................... 135 حکایت دوم: لطف بي‌پايان خدا.................... 135 3-1-25. حيا و عفّت............................... 136 حکایت اوّل: آب بهشت............................ 136 حکایت دوم: خيار تلخ........................... 136 حکایت سوم: دوستي خدا.......................... 137 حکایت چهارم: خداترسي زن باغبان................ 137 حکایت پنجم: حفظ عفّت تا پاي جان................ 137 حکایت ششم: خداوند محتاج....................... 138 حکایت هفتم: زن و شوهر عفيف.................... 138 حکایت هشتم: زني بر سر گور شوهر................ 139 حکایت نهم: عفّت و ديانت زن..................... 140 3-1-26. شکر..................................... 141 حکایت اوّل: برکت برمکيان....................... 141 حکایت دوم: شکر نعمت........................... 143 3-1-27. پند و اندرز............................. 143 حکایت اوّل: پند لقمان حکيم..................... 143 حکایت دوم: ناشکيبايي قاضي و پند ترسا.......... 144 حکایت سوم: نيکي کن و نيکي انديش............... 144 حکایت چهارم: يک قدم پيشتر..................... 145 حکایت پنجم: پاسخ استوار....................... 145 حکایت ششم: خشم هشام و جواب خادم............... 146 3-1-28. کرامت بزرگان............................ 146 حکایت اوّل: برکت سخن شيخ ابوسعيد............... 146 حکایت دوم: کرامت قاضي تنوخي................... 147 حکایت سوم: تيزهوشي غلام سياه................... 147
n فصل چهارم: چکیده و بازنویسی حکایت‌های مربوط به رذایل اخلاقی 149 4-1. رذايل اخلاقي.................................. 150 4-1-1. حسد...................................... 150 حکایت اوّل: چاه مکن بهر کسي.................... 150 حکایت دوم: هرچه کني به خود کني................ 151 حکایت سوم: وزيران حسود........................ 151 4-1-2. حرص و طمع................................ 153 حکایت اوّل: باغبان پير و انوشيروان............. 153 حکایت دوم: مور و زنبور........................ 153 حکایت سوم: مرد طمع‌کار و تخته سنگ.............. 154 حکایت چهارم: اشعب طمّاع........................ 154 حکایت پنجم: سنّت عيسي (ع) و سنّت محمّد (ص)....... 154 حکایت ششم: داستان زره‌بافي داوود (ع)........... 155 حکایت هفتم: آهنگري گشتاسب..................... 155 حکایت هشتم: توجيه گناه........................ 156 حکایت نهم: گربه‌ی طمع‌کار....................... 156 حکایت دهم: حمّال ارزان‌مزد...................... 156 حکایت یازدهم: تقسيم زيرکانه................... 157 حکایت دوازدهم: خرسندي به داده‌ي خدا............ 158 حکایت سیزدهم: عزّت طاعت........................ 158 حکایت چهاردهم: پادشاهي بر خود................. 158 حکایت پانزدهم: زمين آباد و زمين خراب.......... 159 4-1-3. خساست و بخيلي............................ 159 حکایت اوّل: بخيل‌تر از بخيل..................... 159 حکایت دوم: بخيلي مردم کوفه.................... 160 حکایت سوم: مرد بخيل و سر گوسفند............... 161 حکایت چهارم: نان‌خورش.......................... 162 حکایت پنجم: مرد کوفي و کودکان وي.............. 162 حکایت ششم: علّت خصومت.......................... 162 حکایت هفتم: گفتگوي مرد بخيل با درم و دينار.... 163 حکایت هشتم: فايده‌هاي سر خروس.................. 163 حکایت نهم: بخل معاويه......................... 163 حکایت دهم: خواجه و غلام بخيل................... 164 4-1-4. در مذمّت دروغ و فوايد راستگويي............ 164 حکایت اوّل: مرد نومسلمان و حضرت علي (ع)........ 164 حکایت دوم: حجّاج و مرد راستگو.................. 165 حکایت سوم: معاويه و احنف قيس.................. 165 حکایت چهارم: زيان دروغگويي.................... 165 حکایت پنجم: بازرگان و خان چين................. 166 حکایت ششم: قابوس وشمگير و مرد دروغگو.......... 166 حکایت هفتم: گفتگوي زن و شوهر.................. 167 4-1-5. در مذمّت جهل و ناداني..................... 168 حکایت اوّل: شهيد بلخي و جاهل................... 168 حکایت دوم: لذّت يافتن.......................... 168 حکایت سوم: نشانه‌ی حماقت....................... 168 حکایت چهارم: پسر بازرگان و فرمان قتل امير ساماني169 حکایت پنجم: نشانه‌ی زمستان و بهار.............. 169 حکایت ششم: پاسخ ابوحنيفه به نادان............. 170 حکایت هفتم: آموختن هنر به هنگام پيري.......... 170 حکایت هشتم: نتيجه‌ی نيکي در حقّ فرومايگان....... 170 حکایت نهم: ستايش جاهل......................... 171 حکایت دهم: زکرياي رازي و مرد ديوانه........... 172 حکایت يازدهم: ناداني فرعون.................... 172 4-1-6. اسراف.................................... 172 حکایت اوّل: مردن به از زيستن با دشمن کامي...... 172 حکایت دوم: ياران روز شادي..................... 173 4-1-7. خيانت.................................... 174 حکایت اوّل: شاپور و دختر خيانتکار.............. 174 حکایت دوم: تاوان خيانت........................ 175 حکایت سوم: جزاي خيانت......................... 175 حکایت چهارم: دانشمند خيانت‌پيشه................ 176 حکایت پنجم: فريب شيطان........................ 177 حکایت ششم: صرّاف و مردي بي‌وفا.................. 178 حکایت هفتم: غلام سخن‌چين........................ 178 حکایت هشتم: مزد سخن‌چين........................ 179 حکایت نهم: غلام خائن........................... 180 حکایت دهم: زاهد راهزن......................... 181 4-1-8. مکر و حيله............................... 181 حکایت اوّل: پيرزن نيرنگ‌باز..................... 181 حکایت دوم: عمر و اسير ايراني.................. 182 حکایت سوم: اسکندر و قلعه‌ی تسخيرناپذير......... 182 حکایت چهارم: موش و مار غاصب................... 183 حکایت پنجم: قباد و دزدان جواهر................ 183 حکایت ششم: حيله راي هند....................... 184 حکایت هفتم: حيله‌ی جنگي هرثمه.................. 185 حکایت هشتم: يعقوب ليث و رتبيل................. 186 حکایت نهم: مکر عمرو عاص در جنگ صفّين........... 187 حکایت دهم: شوهر فريب‌خورده..................... 189 حکایت يازدهم: کتاب حيل‌النّساء.................. 190 حکایت دوازدهم: مناره‌ي اسکندريّه و حيله‌ي راهبان. 191 حکایت سيزدهم: خاصيّت مغناطيس................... 192 حکایت چهاردهم: پيروزي به‌وسيله‌ی پوست شتران..... 192 4-1-9. مشاغل مذموم.............................. 193 حکایت اوّل: بازرگان و دختر گدا................. 193 حکایت دوم: سقّاي گنگ........................... 195 حکایت سوم: ترفند گدايان....................... 196
n فصل پنجم: بررسی عناصر ساختاری حکایت‌ها............ 197 آموزه‌هاي اخلاقي در جوامع‌الحکايات................... 198 5-1. فضايل اخلاقي و ساختار و عناصر حکايت........... 199 5-1-1. وفاي به عهد.............................. 199 5-1-1-1. درست‌پيماني............................ 199 5-1-1-2. عبدالله‌بن‌عبدالمطلّب و شتران قرباني........ 200 5-1-2. گذشت و جوانمردي.......................... 202 5-1-2-1. گذشت و بخشش امام حسن (ع).............. 202 5-1-2-2. جوانمردي و گذشت....................... 203 5-1-3. درايت و تدبير............................ 205 5-1-3-1. نظام‌الملک و مرد نابينا................ 206 5-1-3-2. گرانفروشي قصّابان و تدبير خان سمرقند... 208 5-1-4. زهد و ورع................................ 209 5-1-4-1. سبکباري سلمان فارسي................... 209 5-1-4-2. دل کندن از نعمت دنيا.................. 211 5-1-5. توکّل..................................... 212 5-1-5-1. آرزوي پالوده‌ی گرم..................... 212 5-1-5-2. گواهي مرغان........................... 214 5-1-6. تواضع و فروتني........................... 215 5-1-6-1. تواضع عمربن‌العزيز..................... 216 5-1-6-2. فروتني سلمان فارسي.................... 217 5-1-7. کَرَم و بخشندگي............................ 218 5-1-7-1. عطيّه‌ی خدا............................. 218 5-1-7-2. حقّ خدمت............................... 220 5-1-8. ادب...................................... 221 5-1-8-1. نوش و نيش............................. 221 5-1-8-2. نگاهداشت ادب در گفتار................. 222 5-1-9. در فضيلت حيا و عفّت....................... 223 5-1-9-1. زن و شوهر عفيف........................ 223 5-1-9-2. خداترسي زن باغبان..................... 225 5-1-9-3. حفظ عفّت تا پاي جان.................... 226 5-1-9-4. آب بهشت............................... 227 5-1-9-5. خيار تلخ.............................. 229 5-1-10. علو همّت................................. 230 5-1-10-1. همّت بلند............................. 230 5-1-11. حلم و بردباري........................... 231 5-1-11-1. تنگدلي پيغمبر (ص).................... 231 5-1-12. مکارم اخلاق.............................. 232 5-1-12-1. زن بخشنده............................ 232 5-1-12-2. حاتم طايي و برادر او................. 233 5-1-13. رازداري و امانتداري..................... 235 5-1-13-1. نتيجه فاش کردن راز................... 235 5-1-14. دادگري و عدالت.......................... 236 5-1-14-1. داستان زره حضرت علي (ع).............. 237 5-1-15. حُسن نيّت................................. 238 5-1-15-1. نيّت خير.............................. 238 5-1-16. شجاعت................................... 240 5-1-16-1. مبارزه‌ی حضرت علي (ع) با عمروبن‌عبدود.. 240 5-1-17. ضيافت................................... 242 5-1-17-1. حضرت ابراهيم (ع) و پير‍ِ بت‌پرست........ 242 5-1-18. رحم و شفقت.............................. 243 5-1-18-1. ترحّم بر حيوانات...................... 243 5-1-19. مشورت کردن.............................. 244 5-1-19-1. حضرت سليمان و خارپشت................. 245 5-1-20. حزم و دور انديشي........................ 246 5-1-20-1. زهر در دامن فراغت.................... 247 5-2. رذايل اخلاقي و ساختار و عناصر حکايت........... 248 5-2-1. حرص و طمع................................ 248 5-2-1-1. مور و زنبور........................... 248 5-2-1-2. پادشاهي بر خود........................ 249 5-2-1-3. ذلّ معصيت و عزّ بندگي................... 251 5-2-2. مکر و حيله............................... 252 5-2-2-1. موش و مار غاصب........................ 252 5-2-2-2. دشمن را خوار و خرد نبايد شمرد......... 253 5-2-3. حسد...................................... 255 5-2-3-1. هر چه کني به خود کني.................. 255 5-2-3-2. چاه مکن بهر کسي....................... 256 5-2-4. خيانت.................................... 258 5-2-4-1. تاوان خيانت........................... 258 5-2-4-2. شاپور و دختر خيانتکار................. 259 5-2-5. در مذمّت دروغگويي و فوايد راستگويي........ 261 5-2-5-1. مرد نومسلمان و حضرت علي (ع)........... 262 5-2-5-2. حجّاج و مرد راستگو..................... 263 5-2-6. جهل و ناداني............................. 264 5-2-6-1. ستايش جاهل............................ 264 5-2-6-2. زکرياي رازي و مرد ديوانه.............. 265 5-2-6-3. ناداني فرعون.......................... 266 5-2-7. بخل...................................... 267 5-2-7-1. بخيلي و بخشندگي....................... 267 5-2-8. اسراف.................................... 269 5-2-8-1. ياران روز شادي........................ 269 n فصل ششم: ارزیابی و نمودار........................ 271 6-1. مقایسه و ارزیابی............................. 272
n فصل هفتم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها.................. 276 7-1. نتیجه‌گیری.................................... 277 7-2. پیشنهادها.................................... 278
n فهرست منابع و مآخذ............................... 279
n چکیده‌ی انگلیسی................................... 283
فهرست جدول‌ها و نمودارها
عنوان صفحه v جدول‌ها: جدول شماره‌ی 6-1. بسامد کلّي فضايل اخلاقي در گزيده‌ی جوامع‌الحکايات 273 جدول شماره‌ی 6-2. بسامد کلّي رذايل اخلاقي در گزيده‌ی جوامع‌الحکايات 275 v نمودارها: نمودار شماره‌ی 6-1. نمودار ستوني بسامد فضايل اخلاقي گزيده‌ی جوامع‌الحکايات................................................... 274 نمودار شماره‌ی 6-2. نمودار ستوني بسامد رذايل اخلاقي گزيده‌ی جوامع‌الحکايات................................................... 275
چكيده ادبيّات کلاسيک ايران، گنجينه‌اي بسيار غني از آموزه‌هاي ديني و اخلاقي است و در اين ميان، اثر نفيس جوامع‌الحکايات و لوامع‌الرّوايات سديدالدّين محمّد عوفي، از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. اين تحقيق، به شيوه‌ی توصيفي - تحليلي به گزارش، تشريح، بررسي و ارزيابي کمّي اصلي‌ترين آموزه‌ها و پيام‌هاي اخلاقي، ديني و موضوعات اجتماعي و فرهنگي آن مي‌پردازد. ابتدا به اختصار به شرح احوال، آثار، به‌ويژه به معرّفي جوامع‌الحکايات و لوامع‌الرّوايات به کوشش: جعفر شعار، به دو بخش اصلي: فضايل و رذايل اخلاقي، تقسيم و موضوعات گوناگون در فصول مختلف، چکيده و بازنويسي و گزارش حکايت‌ها و تحليل و بررسي انواع و عناصر داستاني و درون‌مايه‌هاي آن توجّه شده است. در مبحث عناصر داستاني، حکايت‌ها به لحاظ نوع داستان، اساطيري، تمثيلي، تاريخي و واقعي و در مبحث عناصر داستاني حکايت‌ها، شخصيّت‌هاي اصلي و فرعي، زمان، مکان، الگوي عناصر، گفتگو و پيام و درون‌مايه، تحليل و بررسي شده است. پس از اين، کاربرد انواع فضايل و رذايل اخلاقي و موضوعات و درون‌مايه‌ها، ارزيابي و سنجش از طريق جدول و نمودارها ارائه شده است. نتايج کلّي اين تحقيق مشخّص مي‌کند که اصولاً تعداد موضوعات مربوط به فضايل اخلاقي در جوامع‌الحکايات در اين اثر ارزشمند سه برابر رذايل اخلاقي است. در ميان فضايل اخلاقي، کياست و زيرکي با بسامد 77/7 درصد، حزم و دورانديشي 73/6 درصد، درایت و تدبیر 73/6 درصد و در ميان رذايل اخلاقي، حرص و طمع با بسامد 77/20 درصد و مکر و حيله 18/18 درصد بيشتر به کار رفته است.
كليد واژه‌ها: ادبيّات تعليمي، جوامع‌الحکايات، بازنويسي، آموزه‌هاي اخلاقي، فضايل، عوفي.
مقدّمه در نيمه‌ی اوّل قرن هفتم هجري، مردي بلندهمّت، پرتوي نافذ به جهان ادبيّات انداخت و دايرةالمعارفي از داستان‌ها که دربرگيرنده‌ي نکات تاريخي، اخلاقي و مذهبي و لطايف سخن پارسي است، براي پژوهندگان پيشکش آورد. جوامع‌الحکايات، مرجعي مهم و سودمند براي دانشمندان و نويسندگان متأخّر بوده است، چنانکه عموماً مؤلّف آن را از جمله فاضلان و اهل انشاء معرّفي کرده‌اند. اثر گران‌بهاي عوفي ـ «جوامع الحکايات» ـ زاييده‌ی ذهن عوفي و نيز منابعي که عوفي در اختيار داشته است، مي‌باشد و تا امروز بعد از گذشت هفتصد سال، مورد توجّه دوستداران ادب قرار دارد. اين کتاب نفيس مشتمل بر چهار قسم است و هر قسم شامل بيست‌وپنج باب، که روي هم صد باب و دوهزار و صدوسيزده حکايت را دربردارد. لذا اينجانب به جهت حجم زياد مطالب، به جاي بررسي کلّ کتاب، به بررسي و بازنويس آموزه‌هاي ديني و اخلاقي حکايت‌هاي کتاب گزيده‌ي سخن پارسي اکتفا نمودم. منبع و نسخه‌ي اصلي ارجاعات من، کتاب گزيده‌ي سخن پارسي «جوامع‌الحکايات و لوامع‌الرّوايات» سديدالدّين محمّد عوفي، به کوشش: دکتر جعفر شعار مي‌باشد. روش کار نيز بر طبق فهرست مندرجات بدين صورت است: فصل اوّل، اختصاص دارد به کلّيّات تحقيق، که شامل بيان مسأله، اهداف، فرضيّه‌ها، پيشينه‌ی تحقيق، اهمّيّت و جنبه‌ي نوآوري، روش کار و محدوديّت‌ها. فصل دوم، شامل شرح احوال و آثار و نفوذ و تأثير جوامع‌الحکايات در آثار ديگران است. فصل سوم، شامل چکيده و بازنويسي حکايات مربوط به فضايل اخلاقي است که به سي‌ودو موضوع اخلاقي اشاره شده است. فصل چهارم، شامل چکيده و بازنويسي حکايات مربوط به رذايل اخلاقي است که به ده موضوع مختلف پرداخته شده است. فصل پنجم، به بررسي ساختار و عناصر تعدادي از داستان‌ها پرداخته شده و نوع داستان، شخصيّت‌هاي اصلي و فرعي، الگوي داستان، پي‌رنگ، پيام داستان، گفتگو بين شخصيّت‌ها و زمان و مکان داستان مورد بررسي قرار گرفته است. فصل ششم، در اين فصل به ارزيابي و مقايسه‌ي حکايت‌هاي مربوط به آموزه‌هاي ديني و اخلاقي پرداخته شده و جدول و نمودار مربوط آورده شده است. در انتها، فصل نتيجه‌گيري و فهرست منابع و مآخذ آمده است. اينجانب براي نگارش پايان‌نامه، از روش فيش‌برداري و جمع‌آوري نکات و يادداشت‌ها؛ يعني همان روش کتابخانه‌اي استفاده نموده‌ام. در پايان اميد است که اين نوشتار مورد نظر محقّقين قرار گيرد و فصلي براي پژوهش‌هاي آينده باز کند.
فصل اوّل کلّیّات تحقیق
1-1. بيان مسأله الف) تشريح ابعاد مسأله بررسي و معرّفي زندگي محمّد عوفي، مهم‌ترين آثار و تأثير عوفي بر نويسندگان بعد از خود، تحليل و شناخت حکايت‌هاي اخلاقي، ساختار و عناصر آن‌ها، پيام‌ها و درون‌مايه‌هاي حکايت «جوامع‌الحکايات» و بازنويسي آن‌ها.
ب) پرسش اصلي اصلي‌ترين موضوعات و درون‌مايه‌ها، پيام‌هاي اخلاقي و اجتماعي، فرهنگي که در جوامع‌الحکايات از بسامد بالاتري برخوردارند، چگونه است؟
ج) پرسش‌هاي ويژه 1- کاربرد نوع ادب تعليمي و موضوعات اخلاقي و ديني و فرهنگ جوامع‌الحکايات چگونه است؟ 2- مهم‌ترين درون‌مايه‌ها و پيام‌هاي جوامع‌الحکايات و لوامع‌الرّوايات چيست؟ 3- بسامد کلّي فضايل اخلاقي و رذايل اخلاقي در جوامع‌الحکايات چيست؟
1-2. اهداف تحقيق الف) هدف کلّي بررسي و معرّفي زندگي محمّد عوفي، مهم‌ترين آثار و تأثير عوفي بر نويسندگان بعد از خود، تحليل و شناخت حکايت‌هاي اخلاقي، ساختار و عناصر آن‌ها، پيام‌ها و درون‌مايه‌هاي حکايت «جوامع‌الحکايات» و بازنويسي آن‌ها.
ب) اهداف فرعي 1- معرّفي نوع ادبي تعليمي و موضوعات اخلاقي و ديني و فرهنگي جوامع‌الحکايات و لوامع‌الرّوايات. 2- معرّفي مهم‌ترين درون‌مايه‌ها و پيام‌هاي کتاب جوامع‌الحکايات و لوامع‌الرّوايات. 3- معرّفي آموزه‌هاي اخلاقي جوامع‌الحکايات که بسامد بالاتري را دارند، از قرن هفتم تاکنون.
ج) هدف کاربردي آشنايي دوستداران ادب و فرهنگ ايراني با شرح و تحليل آموزه‌هاي اخلاقي در حکايات سديدالدّين محمّد عوفي.
1-3. فرضيّه‌ها 1- آموزه‌هاي ديني و اخلاقي در کتاب جوامع‌الحکايات از ويژگي بالايي برخوردار است. 2- مهم‌ترين درون‌مايه و پيام جوامع‌الحکايات و لوامع‌الرّوايات، موضوعات ديني، اخلاقي و فرهنگي است. 3- موضوعات ديني و اخلاقي در کتاب جوامع‌الحکايات از نوع ادبيّات تعليمي است. جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |
